Dodgson was wiskundige … er zijn vanuit dat vak talloze verklaringen voor 42 gegeven, zijn lievelingsgetal zegt men wel. Toen hij 42 jaar was, schreef hij The Hunting of the Snark, (Vang de Snark!) en we hoeven niet per se in Wonderland te blijven om te zoeken naar ‘meaning’ in het nummer van de hotelkamer. In de onverklaarbare Hunting, een gedicht van 141 kwatrijnen, heeft een bakker 42 koffers bagage en mag volgens punt 42 van het vaarreglement ‘niemand’ met de stuurman spreken. De versregels van het kwatrijn bestaan uit afwisselend vier en drie versvoeten, de anapest (drie lettergrepen waarvan de laatste beklemtoond). Een volmaakt kwatrijn in die maat heeft 42 lettergrepen!

Is er een verband met het boek van Douglas Adams, The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy, waarin 42 het antwoord is op alle levensvragen? Er is veel geschreven over of Adams door Carroll is geïnspireerd. Ik wil het slechts noemen. Toch nóg iets: megagrote computers hebben dit antwoord gevonden en de vriend van Sara in Dublin is programmeur :).

“How do you know I’m mad?”

In hoofdstuk 6 komen de vriendinnen bij een wat oudere, gastvrije vrouw. Lejla noemt haar de “vriendin uit Jajce”. Ze blijven er eten en slapen. Lejla speelt een wonderlijk spel; ze zegt dat Sara een Ierse is en alleen Engels spreekt. Daardoor ontstaan er voor Sara vervelende momenten maar Lejla gaat er onverstoorbaar mee door, gemeen soms maar ook humorvol. De gastvrouw merkt wel dat er wat vreemds gebeurt en denkt dat Sara een tikkeltje gestoord is, en ze zegt dan ook: “Ze moet wel gek zijn als ze besloten heeft naar Bosnië te komen, (…)”. “How do you know I’m mad?” said Alice. “You must be,” said the cat, “or you wouldn’t have come here.” Dit staat ook in hoofdstuk 6 van Alice; het gaat me wat te ver, maar eigenlijk zou je alle mogelijke referenties per hoofdstuk in kaart moeten brengen.

We blijven nog even in hoofdstuk 6 bij de Cheshire Cat die aan het eind verdwijnt! Zijn glimlach blijft ‘t langst. “Well! I’ve often seen a cat without a grin,” thought Alice; “but a grin without a cat!”. Eveneens in hoofdstuk 6 van Vang de Haas, aan het eind van het deel tussen vierkante haakjes, lezen we: “Die avond werd ik door mama ingestopt (…). In de donkere kamer zag ik alleen een rij glimmend witte tanden in een brede glimlach. Ik wilde niet dat dat beeld zou verdwijnen – een glimlach zonder mama was beter dan mama zonder glimlach.” Twee overduidelijke verwijzingen, maar hoe deze dieper te duiden?

“Even a joke should have a meaning (…)”

‘Betekenis geven’ achtervolgt Alice èn Sara. Alice’s verhaal, non-sense, is een droom, Sara’s is de keiharde werkelijkheid maar ook de lezer wordt achtervolgd! ‘Vang de betekenis!’ Zelfs als het onzin is. De lezers willen weten, begrijpen. Alice is wat dat betreft veel lastiger dan Vang de Haas of zelfs helemaal niet met enige zekerheid te duiden. “Zonder haar [Lejla] zou dit allemaal geen betekenis hebben. En dat terwijl jij betekenis verfoeit.” zegt Sara. Een paar bladzijden verder doet Lejla net of ze in zee verdrinkt als ze aan het zwemmen zijn en Sara denkt ècht dat ze dood is. Radeloos is ze. Lejla had kort daarvoor gevraagd wat het voor haar zou betekenen wanneer zij dood zou zijn … en ze vraagt dat opnieuw. Sara heeft het over de “door mij aan jou opgedrongen betekenissen”. De enige macht die Sara heeft over Lejla is dat ze schrijfster is; ze heeft net als Humpty Dumpty de macht van en over het woord: het precies díe betekenis geven die hij wil! Lejla wil dat ze in een roman van Sara voorkomt of dat ze een gedicht over haar schrijft … alweer het zoeken naar identiteit? De pen is machtiger dan het zwaard, zeggen we wel.

“I don’t believe there’s an atom of meaning in it.”

Er is zeker meer. De jonge leraar wiskunde die “vriendjes wil worden”, pedofiele neigingen heeft en handtastelijk is, bij Lejla natuurlijk, die ook nog eens subliem is in wiskunde en heel goed de quadrille kan dansen. ‘Tijd’ speelt een belangrijke rol; terug in de tijd willen, hoe de tijd jou verandert, de klok in de Astra loopt niet goed, maar dit lijkt te weinig om de Mad Hatter te citeren: “Do you know Time?” of: “Life is easier once you’re introduced to Time.”

Námen zijn heel belangrijk … in een naam ligt betekenis, ligt identiteit. Sara moet een naam bedenken voor het konijn van Lejla maar ze kan dat niet. Vooral de moslims veranderen hun namen, juist om hun identiteit anders te laten lijken … “Who are you?”. Pas wanneer Sara half Dublin is doorgelopen na het telefoontje van Lejla zegt ze: “jouw naam”. Het konijntje dat Lejla in haar handen heeft op het moment van de aardbeving en dat haar ontglipt, is het “naamlóze meisje”.

Er zijn ook heel andere vragen zoals, waarom heet de man met wie Lejla even voor 300 euro gaat ‘wandelen’ vanuit het hotel in Wenen, Franz Jozef, de laatste keizer? Waarom dat ene oog van Tito tussen twee rode paprika’s in de keukenkast. Waarom is voor Wenen gekozen? Wat is de betekenis van de haas van Dürer? Freud, jeugd en betekenis? De Wiener Kreis en betekenis … gelukkig heeft de Koning overal een oplossing voor: “If there’s no meaning in it,” said the King, “that saves a world of trouble, you know, as we needn’t try to find any.”

Wonderland

Alice droomt haar wonderland, haar land vol wonderbaarlijke gebeurtenissen en zij verwondert, verbaast zich over wat er allemaal om haar heen en mèt haar gebeurt. Als ze wakker wordt en, blij en nog verbaasd na het vertellen over de droom, met haar zus naar huis gaat, neemt de schrijver ons nog even mee en vertelt dat de oudere zus zich Alice als moeder voorstelt en over haar droom-wonderland zal vertellen aan haar kinderen en over hoe fijn haar kindertijd was … een veelvoorkomend thema bij Carroll; een zekere verheerlijking van de kindertijd die al in 1860 blijkt uit het veelgeciteerde coupletje uit The Three Sunsets: “An island farm, ‘mid seas of corn, / Swayed by the wandering breath of morn, / The lucky spot where I was born.”  Virginia Woolf zegt dat we weer even kind kunnen worden als we Alice lezen. Dat doet denken aan het gedicht van Ed Hoornik, “Op school stonden ze …” waar aan het eind van de vergelijking tussen “hebben” en “zijn” staat: “Zijn is de ziel, is luisteren, is wijken, / is kind worden en naar de sterren kijken, / (…)”. Om met Nicolaas Matsier te spreken: Verbazië!

Als kind kun je ook nog dromen dat er wonderen gebeuren. Sara heeft de hoop Armin te ontmoeten, daar droomde ze misschien van, ze heeft hoop, blijft hopen op een wonder. In het museum in Wenen staan ze voor de aquarel van Dürer en Sara denkt: “Nee, zij heeft nooit een haas gehad . Ze had een wit konijn, een handvol leven. We hadden het mis.” Vijf bladzijden verder staat ze er nog en ze ziet iemand in het oog van de haas, als in een spiegel (!) … en zo zijn we weer terug bij Alice en “Who are You?”

Tot slot

Lees het boek eerst als Griffioen en daarna nogmaals als Koningin (andersom gaat natuurlijk ook niet) en geniet vooral van de meesterlijke metaforen, al op de eerste bladzij: “Als ze de kans kreeg zou ze tussen twee van mijn regels in kruipen, als een mot tussen de blinderingen, en mijn verhaal van binnenuit te grazen nemen.”

Vang de Haas is een intrigerend, schitterend boek met een heel complexe thematiek. Een deel daarvan refereert aan  Alice en is hierboven getracht weer te geven. Ik las het niet onbevangen omdat ik toch steeds Alice in het hoofd had wat in zekere zin jammer was. Gelukkig greep niet alleen de inhoud mij aan maar was ook de taal zo verrassend rijk dat ik daardoor mijn ‘Alice-focus’ makkelijk kon verleggen. Wellicht heb ik daardoor ook voor de hand liggende referenties over het hoofd gezien? Waarschijnlijk ga ik het nog een keer lezen, maar dan in het Engels van Bastašić.

(f.koksma@gmail.com)
Leens, augustus 2024