Phlizz
Online magazine van het Lewis Carroll Genootschap
Tot 10 april j.l. was in Museum Kranenburgh in Bergen de overzichtstentoonstelling Jeroen Henneman – Het leven der dingen.
De tentoonstelling past, zoals het Museum op de site meldt, “in een serie van tentoonstellingen die Museum Kranenburgh organiseert over beeldend kunstenaars die met hun werk én als multitalenten unieke posities innemen in het Nederlandse kunstenveld, zoals Armando, Han Bennink en Aat Veldhoen; meervoudig getalenteerde kunstenaars met een gedurende vele jaren opgebouwd, groot oeuvre waarin persoonlijkheid, eigenheid, nieuwsgierigheid en experiment samenkomen.”
Inderdaad gaf de tentoonstelling een fraai beeld van Hennemans diverse werk: installaties, tekeningen, schilderijen, sculpturen, maar één onderdeel van zijn werk was gek genoeg niet vertegenwoordigd: boekomslagen en illustraties.
Gelukkig heeft de monografie die gelijktijdig met de tentoonstelling verscheen, wel aandacht voor dit werk [1]. Zo zijn daarin treffende tekeningen, schilderijen en omslagen te bewonderen van en voor boeken van geheide namen uit de Nederlandse literatuur als Harry Mulisch, Cees Nooteboom en Martinus Nijhoff. Maar Henneman was ook verantwoordelijk voor het uiterlijk van een hele reeks, de omslagen voor de zogenoemde Cingel-reeks (midden jaren 1980), van De Arbeiderspers.
De verrassing voor mij was Hennemans medewerking aan:
Timman, Jan & Max Pam. Het Matchboek Karpov-Kortsjnoj. Omslag en tekeningen door Jeroen Henneman. De Arbeiderspers, Amsterdam 1979.
Het boek is een verslag van een van de paar meest turbulente matches om de wereldtitel schaken. De strijd vond plaats midden in de koude oorlog. In het westen was er haast automatisch enige sympathie voor Victor Kortsnoj. De man was gevlucht uit Rusland naar Zwitserland, en deed pogingen zijn gezin ook over te krijgen. In de vrij koele en evenwichtige Anatoli Karpov herkennen we enigszins de enge, de elite vertegenwoordigende Rus. Beide partijen hadden in hun gevolg een (para)psycholoog, of iemand die die rol speelde, met allerlei protesten en gedoe tot gevolg. Kortsnoj droeg een tijdlang een reflecterende bril, waardoor Karpov feitelijk óók naar zichzelf zat te kijken. In een razend spannend slot (waarin hij een paar partijen de weg kwijt was) kwam Karpov er tóch als winnaar uit.
Henneman heeft een uitermate treffend omslag gemaakt, eigenlijk een soort integraalomslag: voor- en achterplat werken samen:
Hij moest bij het bedenken van omslag en tekeningen kennelijk aan de Alice-boeken denken. Het meest logisch lijkt Spiegelland (Through the Looking-Glass and what Alice found there), immers dat verhaal is opgezet als schaakpartij. Alice, begonnen als pion, kan zich in het slot kronen tot Koningin. De vereenzelviging Karpov-Alice ligt dus voor de hand, met Karpov als koning van de mondiale schaakwereld, maar er is nog een verbinding. In het boek wordt de kwestie aan de orde gesteld of Alice haar avontuur droomt, of dat zij ‘slechts’ een rol speelt in de droom van iemand anders: de Rode Koning, die we al vrij vroeg in het verhaal slapend onder een boom aantreffen. De zoals zo vaak relaxte Karpov lijkt aan het dagdromen. Hij zit rechtop en is zo te zien bezig met zijn volgende manoeuvre.
Kortsnoj daarentegen kan, vertwijfeld, de slaap niet vatten. Bij hem is het nacht, zie boven het schaakstuk (lastig te zien: is het de koningin?).
Met een beetje moeite is er ook wel een relatie te leggen met Wonderland, en dan gaat het om het element (geen) tijd. Schaakpartijen worden niet zelden beslist in de zogenaamde tijdnoodfase, de beschikbare tijd voor (een van) de spelers is bijna op en er moet snel besloten en gezet worden. Ook in deze match was dat enkele keren het geval, Henneman plaatst er een paar illustraties met klokken bij (wel vaker te zien op Alice-illustraties), zoals deze:
p. 89
p. 233
Noten
[1] Ruben van Engen. Jeroen Henneman. Positon Uitgevers, Heerze 2022.
[2] Ik kon geen ‘schoon’ achterplat vinden, dit exemplaar heeft het signatuur van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
[print_button]