Niets zo saai als een boek zonder plaatjes
Niets zo voorspelbaar als een mens dat denkt zoals hij altijd denkt
Niets zo slaapverwekkend als het bekende
Het onbekende prikkelt al meer de nieuwsgierigheid
En nog leuker is het onbekende onbekende

Strijdende waarheden
Plato heeft destijds een verkeerde afslag genomen door te stellen dat lichaam en geest twee entiteiten zijn. Na hem zijn er diverse westerse filosofen geweest die verder bouwden in deze richting, met Descartes als grootste epigoon met zijn mantra: ‘ik denk dus ik besta’.
De start van het verlichtingsdenken: ratio, bewijsvoering en logica als de trojka die leven, maatschappij en organisatie bestuurt. Doelgericht en efficiënt om tot winstmaximalisatie te komen.

Gewoon doorlopen
Maar gelukkig is er ook de Cheshire Cat.  Als Alice aan hem vraagt welke kant zij op moet lopen om haar doel te bereiken, antwoordt hij hoopvol: ‘als je lang genoeg doorloopt kom je er vanzelf’.
Een knap staaltje van strijdende waarheden en onlogica; een briljante paradox. Net het echte leven waar de maatschappij, ons huishouden en organisaties rationeel gedrag betrachten, maar vaker dan ze willen zijn overgeleverd aan toeval, statistische afwijkingen en willekeur.
De Cheshire Cat is een van de voorbeelden uit ‘Alice in Wonderland’, die ik inzet bij mijn werk als adviseur, trainer en trouble-shooter. Het boek helpt namelijk om tot een frisse en een andere kijk op vraagstukken te komen op het gebied van organiseren, besturen en leiderschap.

Hekel aan afwijking
Te vaak vindt het denken en handelen in organisaties namelijk plaatst vanuit vaste kaders en binnen veilige grenzen. Dat soort denken levert slechts bekende antwoorden en vaststaande richtingen op. Maar wat nu als er een vraagstuk ontstaat dat volkomen nieuw is. Niet eerder meegemaakt, niet eerder gezien, alles lijkt mogelijk, niets is helder en risico’s lijken groot.
Controle, het oplosmiddel bij uitstek, is dan juist wat in het geheel niet werkzaam is.
Want vaker dan het directies, managers en controleurs lief is zijn vraagstukken helemaal niet op lossen op het denkniveau waar deze zijn ontstaan. Dan zijn de bestaande werkprocessen, traditionele trucs en de eerder gebruikte oplossingen niet van toepassing.
Dergelijke kwesties heeft men niet eerder meegemaakt en men is onwetend over oorzaken, laat staan dat er direct zicht is op oplossingen. Dan wordt het spannend, tot op het angstige af.

Het Witte Konijn
Een dergelijk vraagstuk is een typisch voorbeeld van het Witte Konijn. Een onverwachte situatie waar men zich ineens in bevindt. Het staat plots in het schijnsel van de koplampen van de auto waar men bestuurder van is. Maar nu is het niet het konijn dat verlammend en geparalyseerd reageert, maar de persoon of organisatie op wiens weg het Witte Konijn kwam.

Ondergronds
Maar is het, in plaats van in de kramp te schieten, op zoek te gaan naar controle, met de daarbij behorende angst om grip te verliezen, niet veel boeiender om gewoon het Witte Konijn te volgen?
Het Witte Konijn is de katalysator van de ontdekkingstocht naar antwoorden. De start van het avontuur ondergronds. Spannend, dat zeker. Maar wel eenvoudiger als men een angstige houding probeert te combineren met nieuwsgierigheid. Interessanter toch om benauwdheid voor het onbekende om te zetten in verwondering voor het avontuur en het ongewisse.

Vrijmoedig gesprek
Dat probeer ik door mijn opdrachtgevers ‘omgekeerd te laten zien en denken’. Om met behulp van Alice een dialoog te voeren waarin onderzoek, nieuwsgierigheid en onbevangenheid centraal staat.
De Cheshire Cat biedt inzichten bij het gesprek over de werking van doelen.
De Caterpillar brengt met zijn vraag: ‘Who are you?’, het onderzoek op gang of het om jou of de ander gaat bij leiden en leidinggeven.
Jabberwocky staat voor ‘wouweltaal’ waar hele legers adviseurs en managers zich van bedienen als ze het hebben over zelfsturing, lean, teal en srcummen. Even lege begrippen als lastig te doorgronden taal. Treffend terugkomend in de taal van Dodo als hij oproept tot: ‘immediate adoption of more energetic remedies’.

Logica onlogisch
Door veronderstelde logica onlogisch te maken, door los te komen van vaste en ingesleten betekenis, leer ik mijn opdrachtgevers om van kader-  en grensdenken naar een vrijer en nieuwsgieriger denk- en handelsysteem te komen.
Om de angst voor het onbekende om te zetten in verwondering en nieuwsgierigheid.
‘Denk eens anders. Doe eens wat anders’.
Dat is mijn devies.
En wie kan ons daar beter bij helpen dan Alice?

Frank Hoes
www.frankhoes.nl
Auteur van: Het witte konijn. Naar eigenzinnig en inspirerend leiderschap (Utrecht, 2018)