Phlizz
Online magazine van het Lewis Carroll Genootschap
With forty-two illustrations by Robert Louis Black
Millennyum Publications, Nijmegen, 2021
Een vervolg op beide Alice boeken door vriend van het Genootschap, Lenny de Rooy
Hoe velen hebben het al geprobeerd? Een vervolg schrijven op de beide avonturen van Alice. Haar Wonderland wordt bijvoorbeeld een Cyber-, Neger-, Blunder- of Quantumland, haar Looking Glass een Needle’s Eye en haar naam zelfs Malice. Er is een Fantastic Alice, een serie korte vervolgverhalen van verschillende auteurs. Er is een Automated Alice en er is vast nog veel meer zoals More ‘Alice’ van Yates Wilson die het voor zijn zieke dochtertje schreef nadat hij de beide oorspronkelijke avonturen aan haar had voorgelezen. Op de binnenzijde van het dustjacket van More ‘Alice’ staat: “Purists may be indignant (…) but we feel sure that true lovers of Alice who approach this story without prejudice, cannot fail to be captivated by its extraordinary echo of the work of the master of pure nonsense – Lewis Carroll.” Welke liefhebber van Carroll is in staat ‘without prejudice’ dit vervolg, Alice’s Adventures under Water, te lezen? Ik ben blij dat mijn vooringenomenheid ingenomenheid werd!
Niet ‘gewoon’ lezen
Maar het lezen blijft lastig, je bent voortdurend op je qui-vive want in haar voorwoord schrijft Lenny al dat zij ook teleurgesteld is in ‘sequels’ doordat schrijfstijl en woordspel niet overeenkomen, er te weinig gedichten in staan en er geen verborgen referenties te ontdekken zijn. Er was altijd wel iets wat ontbrak. Zij denkt dat ze het met haar ‘Alice-achtergrond’ beter kan en geeft tegelijkertijd toe dat zoiets misschien wel wat arrogant klinkt.
Voorbeeldig volgen
Net als Wonderland heeft Alice’s Adventures under Water 12 hoofdstukken, 42 illustraties, een openings- en een slotgedicht. Alice is uit de roeiboot gevallen en beland op de bodem van een meer (of een zee?). Ook de onderliggende structuur is een gezelschapsspel: Zééslag, maar we zijn er steeds getuige van wat zich afspeelt op de bodem van een ‘lake’. Alice strijdt tegen een koningin: Queen Bee en wil haar ontmoeten om aan het heel gevaarlijke spel een einde te maken. Natuurlijk gaan aan deze ‘queenqueeste’ vele ontmoetingen met wonderlijke wezens vooraf. Bekende scènes, zoals een rechtszitting, komen terug. Dialogen verlopen meestal op Carrolliaanse wijze, veel personen zijn onaardig en de aardige roepen meelij op. In sommigen herken je heel duidelijk (eigenschappen van) figuren uit Wonderland en Spiegelland, vaak ook mede door de illustraties, die ook geheel in de stijl van Tenniel zijn uitgevoerd. Het is de eerste keer dat deze kunstenaar, Robert Louis Black, een boek illustreert. Ook zijn tekentaal betekent meer naarmate je die langer ‘leest’.
Titels en nummering van de hoofdstukken komen in zekere zin overeen evenals hier en daar zelfs de bladspiegels van de ‘voorgangers’. Minder opvallend misschien is de ‘Carroll-interpunctie’, maar ook daaraan conformeert Lenny zich perfect, evenals aan zijn cursivering.
Af en toe, op momenten in Wonderland dat er niet veel gebeurt maar er wel wat verandert, staan er drie regeltjes met samen elf asterixjes: 4, 3 en 4. Lenny doet net zoiets; zij heeft op zeven momenten dat er juist wel iets gebeurt – er valt dan een dieptebom – drie regeltjes met 6, 7 en 8 golfjes met in het midden, tussen twee ‘slashes’, die dieptebom. (21, toeval? Vast niet.)
The Lunartic (Chapter VI)
Lenny plaatst het verhaal in onze tijd, de éénentwintigste eeuw. Wanneer een lezer zoals ik weinig bekend is met moderne media en muziek, geen weet heeft van games, disco’s of drugs, dan zal hem veel ontgaan. Maar een jonge, eventueel onbevangen lezer is dus wel gewaarschuwd: alles kan veel meer betekenen dan je denkt! Een boek lezen met je telefoontje in de hand … nooit eerder deed ik dat. Bijvoorbeeld, in hoofdstuk VI komt een starfish voor (die net als bij Carroll Starfish heet zodra er gecommuniceerd wordt). Voor de zekerheid zoek ik het woord op: aha, het is ook een bekende muziekgroep! Waarover gaan hun teksten? Nee, zover ga ik dan weer niet hoewel het verleidelijk is. Heeft Lenny dit opzettelijk gedaan? Natuurlijk! Zo is er op elk van de 150 bladzijden veel meer te vinden. Dit hoofdstuk, met als titel al een kofferwoord, “The Lunartic”, vertelt van een tonijn, de wetenschapper Tuna, die heeft ontdekt dat de meerbewoners het meest productief zijn bij springtij en dat hogere productie de economie ten goede komt! Bij springvloed (in een meer?) staan zon, maan en aarde in één lijn heeft professor Tuna ontdekt en hij probeert luna te verleiden vaker daaraan mee te werken. Tuna wil niet weten dat Alice eigenlijk voor een doorbraakje in zijn denken heeft gezorgd (Mad Mock Moons May Melt) en ook de bijdrage van de assistenten, de Starfishes en de Lanternfish wordt door hem afgedaan: “they were not bright enough”. Alice verdedigt hen en “they are glowing with pride”! De hoogleraar gaat de ontdekking publiceren en wil alle eer in de wacht slepen waartegen Alice natuurlijk protesteert. Bovendien vraagt ze wat de relevantie van de publicatie is. Professor Tuna antwoordt dat ‘t daar helemaal niet om draait. Wel gaat ‘t erom, zoals iedereen toch weet, dat naarmate je meer publiceert, je een betere wetenschapper bent.
Tijd, getijden, jaargetijden, lente, hemellichamen, zeesterren, lantaarnvissen en kaas als ‘mock-moon’… en er is veel meer: een deurdiscussie, Google, Salt Lake City. SEA betekent onder meer: ‘Search Engine Advertising’ … ik wandel vissend via internet onder water met Alice mee. Bovendien: “Google Moon proves the moon is made of cheese”, vang ik; inderdaad, ‘we are all mad here’. Er zijn tranen die je onder water niet ziet, zoute zweetdruppels wel. Er is pudding in eBay en er wordt onthoofd. De discussie met Cheese, de ‘mock moon’, is een perfect voorbeeld van ‘Carrolllogica’ en roept bovendien Darwin op.
De Zeesterren zingen een lied ”called Aquarium” dat door vorm en inhoud verwijst naar Aquarius van de groep ‘Party Animals’: When the moon is in the seventh house / And Jupiter aligns with Mars / Then peace will guide the Planet / And love will steer the stars / Aquarius, Aquarius. Anderzijds roept het een Nederlands kinderversje op over de winter die vertrokken is en de lente die komt. Tot overmaat van ramp zoek ik ‘TunaLuna’ op … het blijkt de titel te zijn van een gedichtenbundel over het eerste decennium van deze eeuw met daarin de thema’s schoonheid, liefde, humor en hoop! Kortom, ja, dit is nog maar één hoofdstukje boordevol Carroll en dus een zee vol betekenis.
Woordspel en dialogen
Puns zijn er legio; hierboven staan er al enkele; je hoeft het boek maar te openen en je vindt er weer eentje.
- Waiters heten waiters omdat ze staan te wachten tot je een seintje geeft.
- Als de tijd doorloopt in stilstaand water, gaat hij dan sneller in stromend water? Of juist niet? “The clocks must be running on Water Current”; is dat wisselstroom of gelijkstroom, AC of DC?
- Een paard heet Seahorse maar lijkt er niet op. “… you’re saying that if you look at me , you see a horse. Yet you call me something else.” Enzovoort: “I’m not tired! I already told you I am a seahorse! I’m not a horse, nor am I a cart!”
- De Queen is altijd ‘buzzy’en de Gardener moet Gardner (The annotated Alice) wel zijn.
- De Octopussen voeren een gezamenlijke dans uit en verstijven wanneer Alice applaudisseert. Even later blijkt dat het niet een show was maar een bijna religieuze, traditionele wijze van communiceren van “Octopuses”. Alice realiseert zich dat het meervoud ook wel ‘Octopi’ zou kunnen zijn en excuseert zich maar de oudste Octopus zegt vriendelijk dat ‘Octopuses’ correct is want “You should’t change ‘us’ into ‘I’, for then we wouldn’t be a team.” Prachtig! (Decennia lang is in Groot-Brittannië gediscussieerd over meervoudsvormen: de Engelse of die uit ‘het land van herkomst’).
- De Codfish (ook een muziekgroep, trouwens), is iets kwijtgeraakt. Hij is zielig aan het zoeken maar weet niet meer waarnaar. Onze altijd empathische Alice vraagt of hij er heel erg aan gehecht was. Bijna voorspelbaar antwoordt Codfisch minachtend, dat hij het dan toch niet zou zijn kwijtgeraakt! (In het Nederlands kun je dit grapje dus ook maken.)
- De Meerkat komt eigenlijk uit Nederland, hij zit als een stokstaartje en heet Villikins. Zijn naam verwijst naar de titel van een Engels liedje uit 1853: ‘Villikins and his Dinah’! Alice haar poes, Dinah, komt natuurlijk ter sprake en Villikens vraagt of zij ook spint: “… does she purr?” Villikins zegt dat ze haar had moeten meenemen want “you shouldn’t go anywhere without a purrpuss”. Hier sta je nu, zegt hij, in al je ‘purrpusslessness’! Voor mij het mooiste woord van het hele boek en met die heerlijk heldere zin van onzin er in.
- In ‘Under Water’ kam je je tanden en borstel je je haar want een borstel heeft haren en een kam tanden.
Enfin, er is veel, veel meer en veel leuker het zelf te lezen!
Versjes, liedjes en gedichten
Het zou een aparte studie vergen van alle gedichten na te gaan welke relatie ze hebben met (oude) Nederlandse versjes, gedichten of andere (kinder)literatuur. Ik geef hiervan ook slechts een paar voorbeelden.
- Er zitten drie douaniers op een hek en dat doet Alice denken aan een versje. Dat zegt ze op maar de woorden veranderen onder water. Uiteraard denken we ook meteen aan ‘A-sitting on a gate’, het bekende voorbeeld uit ‘Spiegelland’ waarvan de Knight vertelt dat het ‘Haddocks’ Eyes’ genoemd wordt. (In ‘Under Water’ komt uiteraard ook een Haddock voor.)
- Aan het eind van een lang gedicht (dat ook door de wijze waarop illustraties en tekst de bladzijde vullen, veel lijkt op ‘You are old, father William’) komt een varkentje voor dat ervan overtuigd is dat hij/zij kan vliegen. Het doet me sterk denken aan het prentenboek van Waechter, Als je maar vriendjes hebt, waarin de vriendjes: vogel, vis en varken elkaar leren zwemmen, lopen en vliegen. Zo krijgt door de ontelbare onderwerpjes iedereen wel ook zijn eigen associaties.
- Natuurlijk is er een onbegrijpelijke ‘Jabberwocky’ waarin “somebody butchered something”. Het gedicht wordt voorgedragen door Goby, de door Queen Bee ontslagen nar. Hij had Alice al gewaarschuwd dat het gedicht nogal ‘contro-vers-ial’ zou zijn; hij zegt het dan ook achterstevoren op. Het gedicht is ‘één en al Carroll’, met in elke regel wel een hint. Soms zoek ik iets op: “… the story rambled on-”: ‘Ramble on’ is een lied van Led Zeppelin met dit zinnetje erin: “I gotta find the queen” … toeval?
Vele onderwerpen
Af en toe krijgt het onderwijs een speels lesje. Bijvoorbeeld over dat je bijna alles wat je leert vergeet. Het getal 42 komt een paar (?) keer voor. De wereldpolitiek vind je bijvoorbeeld in de figuur van de Trompetvis, Donald Trump! Enkele van zijn bekendste fouten en meest grove opmerkingen komen nauwelijks bedekt naar boven. Ook de Brexit. Dat proces wordt werkelijk schitterend verwoord. We lezen stevige kritiek op onze wegwerpsamenleving, de vervuiling, de opwarming van de aarde en ook de “dodo” komt terug in het relaas van de bijna uitgestorven Axolot, een verhaal dat uitgroeit tot de grote levensvragen: waar ben je en waar wil je heen, wie ben je of zou je willen zijn, zelf, of in de ogen van de ander …
De Koningin
Ja, natuurlijk is er die koningin: Queen Bee. Al in het tweede hoofdstuk heeft ze de aanval op Alice geopend en de eerste vis die Alice tegenkomt probeert een en ander uit te legen. Zijn naam is Irrelevant (zoals hij zelf zegt als Alice zich aan hem voorstelt, vervolgens heet hij gewoon Fish). Hij legt Alice uit dat zij nu aan zet is maar zij zegt: “I’d first like to be-”… “2B it is!” the Fish shouted, interrupting her.” Onmiddellijk schiet een schelp als een raket vlak naast Alice omhoog! “You hit her patrolboat!” cheered the Fish. “Well done!” Vanaf dit moment gaat Alice op zoek naar de Queen en een keer of zeven wordt er heen en weer geschoten. Waar is die Queen, maar ook wie is ze? Ja, een (water)Bijenkoningin … dat kan het meest dominante meisje van de klas zijn maar ook een vrouw in een topfunctie die vervolgens de bestaande gender-hiërarchie legitimeert. Even googelen en je kunt alle kanten op: Britney Spears, Beyoncé of onze eigen Bé! Ik leer veel: LOL betekent in SMS-taal: Laughing Out Loud. En kan QB ook Cuby zijn?
In het één-na-laatste hoofdstuk arriveert Alice aan het hof en er vindt een eerste confrontatie plaats. Alice wordt beschuldigd van terrorisme en een “fishing line with a hook” lijkt de ‘deadline’ maar gelukkig wordt ze slechts tot dwangarbeid in een bijenkorf veroordeeld: “all of my subjects must learn to beehive!”. Van subject naar object is een kleine stap en op de volgende bladzij begint het laatste, net als bij Carroll, het kortste hoofdstuk: ‘Alice’s Objections’. Alice is nog lang niet onderworpen, komt met prachtige tegenwerpingen en ontsnapt bijna, maar staat dan toch weer oog in oog met Queen Bee en haar ‘line of piranhas’. Er komt weer een dieptebom aan en Alice roept: “I wo’n’t let myself get beaten!”
Wanneer ik zeg dat Alice ook deze koningin wel overleeft, is dat eigenlijk geen “verklappen”.
Tenslotte
De beide boeken van Carroll zijn niet beroemd geworden door hun vernuftige intrige of door een spannende plot. Ook structureel bezien zijn het eigenlijk slechts opsommingen van meer of minder spannende avontuurtjes van een weliswaar sympathiek, welopgevoed en zeer dapper meisje dat niet op haar mondje gevallen is! En de beide boeken blijven maar beroemd ook al speelt het verhaal in een Engeland van de tweede helft van de negentiende eeuw; zeker voor jonge lezers van nu een heel vreemde wereld. En het is on-zin, non-sense … alles kan, en da’s ook wel heel makkelijk voor een schrijver! Maar Alice haar ontmoetingen kun je ook zien als een kennismaking, een leren kennen van de ‘grote-mensen-wereld’, de ontwikkeling van een kind vanuit die kinderwereld vol fantasie naar een vaak onaangename nieuwe werkelijkheid, de echte wereld waarin overigens blijkt dat zij zich heel goed kan handhaven. Daarenboven is het een niet moraliserend ‘kinderboek’, heel bijzonder in 1865! Vooruitstrevende vrienden en kennissen vonden het ‘bevrijdend’.
Dat alles is uiteraard voor een groot deel niet op ‘Under Water’ van toepassing. Ook is er niet die extra, romantische dimensie rondom de originele verhalen, zo mooi subtiel verwoord in de omlijstende gedichten van Carroll. Over Dodgson en de echte Alice Liddel, de dochter van zijn ‘baas’ in Christ Church College; zij is zijn muze en meer volgens velen. Maar hoe mooi die band, waaruit Wonderland en Spiegelland voortkwamen, aanvankelijk ook lijkt, hoe verdrietig blijkt die kwetsbare relatie later in hun leven te worden. Algemene vergankelijkheid vinden we al in het openingsgedicht van Wonderland. De jeugdjaren vliegen voorbij en alleen herinneringen blijven over. En aan het einde van Spiegelland, heel persoonlijk ook over Alice, het beroemde: ‘Still she haunts me…’ en ‘Life, what is it but a dream?’ In deze wat droevige context lees ik Carroll en Alice’s Adventures under Water kan die melancholie natuurlijk niet naar boven brengen.
Maar Lenny is er op meesterlijke wijze in geslaagd Carroll te doen herleven in alle aspecten van vorm en inhoud van de twee ‘voorgangers’, en dat is ongelooflijk, razend knap: ‘In this style 10/6’!
Franke Koksma, juni 2021.
Leens
[print_button]