Phlizz
Online magazine van het Lewis Carroll Genootschap
Deze recensie verscheen eerder in het Engels op http://www.alice-in-wonderland.net/blog/2019/11/book-review-the-tenniel-illustrations-to-the-alice-books/
Afgelopen maand is een tweede editie van “The Tenniel illustrations to the ‘Alice’ books” door Michael Hancher uitgegeven. In deze recensie lees je wat er gewijzigd is ten opzichte van de eerste editie en of deze tweede editie het waard is om (ook) aan te schaffen.
De eerste editie
Voor degenen die niet bekend zijn met de eerste editie zal ik eerst omschrijven waar het boek over gaat.
In “The Tenniel illustrations to the ‘Alice’ books” bespreekt Hancher gedetailleerd hoe John Tenniels illustraties voor beide ‘Alice’-boeken mogelijk (bewust of onbewust) geïnspireerd zijn op bestaande werken van andere illustratoren. Hij bespreekt ook wat terugkerende elementen zijn in Tenniels tekenstijl, wat resulteert in gelijkenissen tussen de ‘Alice’-illustraties en zijn eerdere werk voor onder andere het tijdschrift ‘Punch’. Ook vertelt hij in hoeverre Carroll invloed had op de illustraties en hoeveel vrijheid Tenniel van de auteur kreeg.
Het eerste hoofdstuk, over overeenkomsten tussen Tenniels eerdere werk en zijn ‘Alice’-illustraties, is behoorlijk uitgebreid. Latere hoofdstukken zijn redelijk kort en bespreken specifiek één illustratie uit de boeken.
De laatste twee hoofdstukken gaan over het proces van ‘woodcutting’ en de kwaliteit ervan, druktechnieken en de plaatsing van illustraties tussen de teksten van de ‘Alice’-boeken.
Wijzigingen in de tweede editie
Michael Hanchers boek werd voor het eerst uitgegeven in 1985. Die eerste editie wordt niet meer gedrukt, dus als je hem wilde aanschaffen moest je een tweedehands exemplaar zoeken. Maar recentelijk heeft de Ohio State University Press een tweede editie uitgebracht, die zeker niet hetzelfde is. De eerste editie is ‘bijgewerkt en herzien’ – maar wat betekent dat precies?
Volgens het voorwoord is deze editie beter gebaseerd op archiefbronnen, in plaats van voornamelijk op destijds gepubliceerd materiaal. Bovendien is er sinds het uitkomen van het boek behoorlijk wat nieuwe wetenschappelijke literatuur gepubliceerd, waar nu ook gebruik van wordt gemaakt. En aangezien de originele ‘woodblocks’ van Dalziel net rond de tijd van publicatie ontdekt werden, was Hancher destijds niet in de gelegenheid om dit op te nemen in zijn boek, maar nu wel.
Dit betekent dat de inhoud van alle hoofdstukken is bijgewerkt met de meest recente informatie en dat enkele hoofdstukken bovendien zijn uitgebreid. Zo bevat het hoofdstuk over de afbeelding van de White Knight bijvoorbeeld diverse extra pagina’s. Maar het boek bevat ook maar liefst zes compleet nieuwe hoofdstukken! Zoals verwacht bevat het ook meer afbeeldingen: 230 zwart-wit illustraties in totaal (er zijn ook enkele afbeeldingen verwijderd) en als nieuwe toevoeging zijn er 8 afbeeldingen in kleur gedrukt op dikker papier.
De nieuwe hoofdstukken gaan over de volgende onderwerpen:
- Hoofdstuk 13 (‘Engraving’): het graveerproces en aanpassingen die zijn gedaan aan de ‘woodblocks’ voor de ‘Alice’-boeken.
- Hoofdstuk 14 (‘Electrotyping’): een discussie van tijdgenoten over de voordelen en beperkingen (en dus de kwaliteit) van het gebruiken van zg. ‘electrotype blocks’ vergeleken met het direct drukken vanaf de ‘woodblocks’, een omschrijving van het maakproces van ‘electrotypes’ gebaseerd op Victoriaanse bronnen, welk bedrijf de ‘electrotypes’ produceerde, en een overzicht van de bewaard gebleven ‘electrotypes’ en de bedragen waarvoor ze geveild werden.
- Hoofdstuk 15 (‘Printing’): welke bedrijven werden gekozen voor het drukken van de boeken, de problemen met de drukkwaliteit waar de allereerste editie van Alice’s Adventures in Wonderland last van had, een bespreking van de specifieke oorzaken van deze problemen, en problemen met de kwaliteit van het drukwerk in latere edities.
- Hoofdstuk 16 (‘Coloring’): het kleurgebruik in tekeningen voor Alice’s Adventures Under Ground, het gebruik van woorden die verwijzen naar kleuren in de ‘Alice’ teksten, de productie van (‘woodblocks’ voor) de illustraties voor de Nursery Alice, de kleur van Alices jurk, en afbeeldingen ingekleurd door anderen dan Tenniel.
- Hoofdstuk 17 (‘Reengraving’): het opnieuw maken van ‘woodblocks’ van Tenniels originele illustraties voor de limited edition die ter ere van de honderdste verjaardag van Carroll werd uitgegeven in 1932, voor welke edities deze reproducties ook zijn gebruikt, en de reproductie van de illustraties voor Through the Looking Glass op zinkplaten.
- Hoofdstuk 18 (‘Retrospect: looking with Alice’): hoe Alice reageert wanneer ze schrikt, dat illustraties soms vanuit het perspectief van Alice worden getoond en soms met haar erop, hoe graag ze de dingen in de Looking Glass-wereld wil bekijken, en hoe zowel zij als wij als lezer leren door te kijken.
Het is niet zinvol om het aantal pagina’s te tellen om te beoordelen hoeveel tekst er precies is toegevoegd, aangezien de pagina’s nu ook een andere lay-out hebben. De ‘notes’ (annotaties en referenties) zijn nu handig in de marges van de pagina’s geplaatst, zodat je niet steeds naar het eind van het boek hoeft te bladeren.
Is het boek de moeite waard om aan te schaffen?
Doordat er nieuwe hoofdstukken over het productieproces van de ‘Alice’-boeken zijn toegevoegd, bestaat Hanchers boek nu duidelijker uit twee delen en is meer nadruk op onderwerpen in het tweede deel komen te liggen:
- Hoofdstuk 1 t/m 10: een bespreking van Tenniels tekenstijl en waar de ‘Alice’-illustraties mogelijk op gebaseerd / geïnspireerd zijn
- Hoofdstuk 11 t/m 17: Over het verwerken van de illustraties in de gedrukte boeken (gebruikte technieken, plaatsing van de illustraties ten opzichte van de tekst, hoe de illustraties zijn aangepast tijdens het proces, inkleuren, en reproducties)
(Eigenlijk gaat hoofdstuk 16 niet geheel over inkleur-technieken, maar ook over kleurkeuze, dus deze past niet precies in de genoemde indeling.)
Hoofdstuk 18 past in geen enkele indeling. Mijns inziens had het geen hoofdstuk moeten zijn; het is meer een soort nawoord dat niet echt ergens op slaat. Het lukt Hancher niet om een duidelijk punt te maken in deze zes (!) pagina’s. Het voelt alsof hij het boek wilde eindigen met een filosofische gedachte, maar het daadwerkelijke resultaat is een onsamenhangend geheel van onderwerpen. Wat mij betreft had dit hoofdstuk beter weggelaten kunnen worden.
Wanneer er in het eerste deel theorieën worden gepresenteerd over wat Tenniel beïnvloed kan hebben, worden in het boek grondig verschillende standpunten (indien aanwezig) en argumenten voor en tegen besproken, voordat er een conclusie wordt getrokken. Een groot aantal afbeeldingen is in de teksten opgenomen om de ideeën te verduidelijken; niet alleen Tenniels illustraties maar ook het (vermeende) bronmateriaal. Dit zorgt voor geloofwaardigheid van de auteur en het is bovendien zeer informatief.
Vooral in het tweede gedeelte gaan sommige hoofdstukken nauwelijks meer specifiek over de Alice in Wonderland-boeken, maar wordt voornamelijk het algemene proces van ‘woodcutting’ of graveren uitgelegd. Dat vond ik persoonlijk niet zo erg, omdat ik het ook interessant vond om iets meer te weten te komen over het Victoriaanse publicatieproces. Maar het is goed om te weten dat niet alle (nieuwe) content specifiek op de ‘Alice’-boeken betrekking heeft.
Dus: moet je dit boek aanschaffen?
Als je de eerste editie nog niet bezit, zou ik zeggen: zeker weten! Het is een mooie toevoeging aan de bibliotheek van iedereen die meer wil weten over de achtergrond van de ‘Alice’-boeken.
Maar zelfs als je hem al hebt, heeft het meerwaarde om ook deze tweede editie aan te schaffen, vooral wanneer je interesse hebt in het druk- en publicatieproces van de Alice in Wonderland-afbeeldingen. En als dat niet het geval is, dan wil je waarschijnlijk nog steeds de bijgewerkte hoofdstukken lezen.