Phlizz
Online magazine van het Lewis Carroll Genootschap
:
Hans Andreus, pseudoniem van Johan Wilhelm van der Zant (1926-1977), koos in 1947 voor het beroep van schrijver. Hij voelde zich verwant aan de “Vijftigers”, zij het op enige afstand. Van oorsprong dichter, kon hij daarvan niet in zijn levensonderhoud voorzien en nam al snel naast zijn dichtwerk zijn pen op voor het schrijven van romans en betaald opdrachtwerk. Twee keer ging het bij zo’n betaalde opdracht om Alice in Wonderland.
In 1961 kwam bij Mulberry Books in Engeland het boek: The Big Book of Animal Stories uit met illustraties van de Pool Janusz Grabiansky (1929-1976). Een bloemlezing van 24 dierenverhalen/dierensprookjes met, verrassend, als een van de verhaaltjes hoofdstuk 7 uit Alice’s Adventures in Wonderland. Dit dierenboek is vervolgens in 1962 ook uitgebracht in Nederland met als bewerker/vertaler Andreus en dezelfde illustrator als in de Engelse versie. Titel van het boek: Het grote boek vol DIERENVERHALEN, uitgeverij Ploegsma; Amsterdam. Het verhaaltje wordt gelardeerd met 5 kleurenillustraties en 4 zwart-wit illustraties. Ter inleiding van dit verhaal Een gek thee-uurtje staat:
Dit fantastische verhaal komt uit Engeland en maakt deel uit van het beroemde boek “Alice in Wonderland”, waarin een meisje dwars door een konijnenhol valt en terecht komt in een wel zó vreemd land, dat het nergens ter wereld kan bestaan.
Wellicht heeft Andreus bij het vertalen van dit hoofdstuk een zekere liefde voor Alice ontwikkeld. De vreemde wezens die Alice ontmoet, worden nog aangesproken met het voornaamwoord U en de laatste 10 regels van het oorspronkelijke hoofdstuk 7 zijn niet vertaald.
In 1968 kwamen in Engeland 7 edities van Alice in Wonderland uit. Een van deze edities met nieuwe illustraties op Alice-gebied van de zussen Anne en Janet Johnstone zou nog 3 herdrukken beleven, in 1972, 1973 en 1975. Uitgever was World Distributors; Manchester, UK. Deze uitgever had waarschijnlijk banden met de Nederlandse uitgever Rotogravure Pers N.V. Andreus kreeg de opdracht om voor EVA’s Groot Vertelboek in korte tijd zowel Alice in Wonderland te vertalen als een aantal sprookjes van Andersen. Door tijdgebrek kon hij deze opdracht niet alleen aan en deelde werk en opbrengst met Emy Gomperts, die in het boek onvermeld bleef als vertaler van de sprookjes van Andersen. Dit boek is nooit in de handel gekomen en enkel uitgebracht voor abonnees van het tijdschrift EVA (weekbladvoor de vrouw). Het is mij niet duidelijk of dit een geschenk was voor abonnees of dat abonnees dit boek via een bon (met gereduceerde prijs?) konden aanschaffen. Het gevolg hiervan is wel dat deze vertaling lange tijd redelijk onzichtbaar is geweest. Over de oplage is mij niets bekend. Het boek wordt spaarzaam tweedehands aangeboden.
Andreus heeft in een paar maanden tijd deze “klus” voor elkaar gekregen, zodat het boek EVA’s Groot Vertelboek nog in 1968 gepresenteerd kon worden. Hoofdstuk 7 dat een paar jaar eerder al vertaald was, werd herschreven. Er is van deze uitgave nooit een herdruk verschenen. Dat is jammer, want de opmaak van het verhaal is bijzonder droevig en zou zeker met een nieuwe opmaak beter gescoord hebben. De illustraties van beide zussen Johnstone zijn bijzonder kleurrijk en trekken op elke pagina de aandacht, waardoor je het gevoel krijgt dat de tekst wat minder van belang is. Er is geen sprake van een rustige bladspiegel. De liedjes/gedichten zijn niet in coupletvorm vermeld. Wat nog vermeldingswaard is dat de 7 gedichten ook apart opgenomen zijn in het derde deel van het verzameld werk van Hans Andreus. In de verantwoording van dit boek met als titel Het overige werk (1995) wordt ervan uitgegaan dat alleen werk wordt opgenomen dat geschreven is voor volwassenen en dat door Andreus zelf is gepubliceerd. Echter de redactie heeft de gedichten uit Andreus’ vertaling van Alice in Wonderland als “werk voor volwassenen beschouwd, omdat dit klassieke boek de begrenzing van de jeugdliteratuur doorbreekt”. Waarvan acte! Het opdrachtgedicht is niet vertaald. De overige 7 gedichten staan hieronder vermeld:
Hoewel de vertaling van Andreus in het algemeen zeker als acceptabel gezien kan worden, zijn er wel wat opmerkingen bij te plaatsen. Wel moet worden meegenomen dat Andreus waarschijnlijk (nog) niet beschikte over het boek The Annotated Alice van Martin Gardner, dat in 1960 verschenen was. Nieuwe uitgaven hiervan in 1990, 1999 en als laatste (voorlopig?) in 2015. Hierin worden tal van aanwijzingen en opmerkingen gegeven die van belang kunnen zijn om de tekst van beide Alice’s beter te begrijpen.
Een paar losse opmerkingen over de Andreus-vertaling, die mij opgevallen zijn:
- Bij de val door het konijnenhol (Andreus: konijnehol) pakt Alice een potje marmelade van een plank. Even later wordt dit potje teruggezet op een andere plank. Alleen niet in de vertaling van Andreus. Daar wordt het potje in de val meegenomen.
- Telescope wordt vertaald als verrekijker.
- Het tranenmeer is bij Andreus slechts 10 cm diep.
- Cake wordt fonetisch vertaald met keek (in navolging van”Vijftiger” Remco Campert?).
- De meester op de school wordt Tortoise genoemd en wordt vertaald met Het wapen van Amsterdam (wel met verklaring!).
- De Cheshire cat wordt de Chinese kat.
- De drie zusjes leerden op school Zelfscheppende Vrije Expressie in de stroopput.
- De verschillende vormen van rekenen zijn: opzwellen, afbekken, verlenigvuldigen en kelen.
- Het slotwoord van het laatste hoofdstuk is in de vertaling ingekort.
- Een echte misser is natuurlijk dat de bijzondere typografie van de muizenstaart ontbreekt. Ter compensatie een dappere poging deze muizenstaart nu wel te voorzien van een bijpassende typografie:
Katerkop zei
tot een muis,
die hij zag
in het
huis:
‘Wij gaan
voor ’t
gerecht,
onze zaak
dient
beslecht.
Daar
klaag ik jou
aan,
dan is het
afgedaan,
ik heb tóch
even tijd
om dood
te slaan!’
Zei de muis
tot de
schooier:
‘Wel, nou
nog
mooier!
En wie
is dan de
rechter?
Dit maakt
mijn zaak
slechter!’
‘De rechter
ben ik’!’
zei de kat
met koele
blik
‘Beklaagde,
sta op!
Dit
kost je
de kop!’
Zie voor meer kennis over Hans Andreus: Jan van der Vegt, Hans Andreus. Biografie, Uitgeverij de Prom, Baarn 1995.
[print_button]